dịch vụ luật sư, tư vấn luật, công ty luật, luật sư, luật sư hà nội

PGS,TS. Đinh Trọng Thịnh – Trưởng Bộ môn Tài chính Quốc tế, Khoa Tài chính Quốc tế (Học viện tài chính) nói về tình trạng nợ đọng thuế “khủng” của các ông lớn trong lĩnh vực BĐS và xây dựng mà Hà Nội và TP.HCM vừa công bố.

Doanh nghiệp lớn, nợ thuế nhiều

Theo danh sách này, nhiều doanh nghiệp có tên tuổi trong lĩnh vực BĐS và xây dựng bị bêu tên. Cụ thể như Công ty TNHH MTV quản lý và phát triển nhà Hà Nội nợ tiền thuê đất hơn 151 tỷ đồng; CTCP đầu tư xây dựng và phát triển nhà số 7 Hà Nội nợ hơn 79 tỷ đồng; TCT đầu tư xây dựng cấp thoát nước và môi trường VN (Viwaseen) nợ hơn 79,5 tỷ...

Các DN lớn còn nợ tiền thuế như Công ty cổ phần CAVICO giao thông nợ hơn 26 tỷ đồng; CTCP lắp máy điện nước - Licogi hơn 14 tỷ đồng; Công ty cổ phần xây lắp và đầu tư Sông Đà hơn 32 tỷ đồng; Công ty TNHH MTV xuất nhập khẩu thiết bị toàn bộ và kỹ thuật (Bộ Công thương) nợ hơn 14 tỷ đồng.

Trước đó, Cục thuế Hà Nội cũng công bố danh sách đợt 1 bao gồm 23 doanh nghiệp nợ 1.234 tỷ đồng tiền thuế và 15 dự án bất động sản nợ 1.200 tỷ đồng tiền sử dụng đất.

Nhiều đại gia BĐS nợ thuế

Tại TP.HCM, cục thuế địa phương cũng vừa công bố 21 DN nợ thuế gần 298 tỷ đồng.

Nói thẳng tình trạng này không phải bây giờ mới thấy mà nó đã tồn tại từ sau năm 2008, giai đoạn đánh dấu mốc thời gian “thoi thóp” của thị trường BĐS. Nguyên nhân được cho là do suy thoái kinh tế, giao dịch BĐS chững lại; giá BĐS bị đẩy cao hơn so với nhu cầu và giá trị thực vì vậy khi xảy ra diễn biến xấu, tình trạng vỡ nợ, chốn nợ, không trả được nợ xảy ra. Chủ đầu tư, doanh nghiệp kinh doanh… nợ đọng lẫn nhau.

Bên cạnh những doanh nghiệp gặp khó khăn thực sự cũng không ít những doanh nghiệp không khó khăn vẫn lợi dụng những kẽ hở pháp lý, lách luật trốn thuế, nợ đọng gây thất thu cho nguồn ngân sách. Đáng nói, càng doanh nghiệp lớn, tình trạng nợ thuế lại càng nhiều.

Theo PGS.TS Định Trọng Thịnh, thực trạng này có mấy lý do:

Thứ nhất, các doanh nghiệp càng lớn việc hoạch toán, kiểm tra càng khó khăn, phức tạp hơn do cơ cấu, quy mô của mỗi doanh nghiệp này.

Từ một công ty mẹ, lại đẻ thêm nhiều công ty con, xét về quy mô những doanh nghiệp này đã có đủ điều kiện để thực hiện hành vi chuyển giá, trốn thuế. Tình trạng này không chỉ xảy ra với doanh nghiệp nước ngoài mà ngay cả với doanh nghiệp trong nước cũng vậy. Thông qua các hình thức mua bán nguyên vật liệu thấp hơn giá thực tế hoặc chuyển thu nhập tại những khu vực bình thường sang khu vực khó khăn để hưởng ưu đãi của nhà nước, cũng là cách thức trốn thuế, giảm thuế. Vì thế, vị chuyên gia mới nói doanh nghiệp càng lớn, mạng lưới công ty con càng nhiều, điều kiện trốn thuế càng cao.

Thứ hai, các doanh nghiệp lớn đồng nghĩa với những mối quan hệ rộng, đa dạng phức tạp hơn, quyền lực cũng lớn hơn. Đôi khi chính những mối quan hệ quyền lực đó là nguyên nhân dẫn tới những tiêu cực, tạo cơ hội cho doanh nghiệp trốn thuế. Ông nêu ví dụ, ban đầu thỏa thuận 1-2 triệu có thể không được đồng ý nhưng nếu 100-200 tới 500 triệu chắc chắn cái gật đầu thỏa thuận cũng dễ dàng hơn rất nhiều. Đó là thực tế hiện vẫn đang diễn ra trong công tác thu nộp thuế hiện nay, vị chuyên gia cho biết.

Thứ ba, tình trạng địa phương còn nể nang vì thành tích; chỉ tiêu ngân sách và còn vì lợi ích nữa. Thu thuế doanh nghiệp chính là nguồn thu chính cho ngân sách địa phương, doanh nghiệp càng lớn, số tiền đóng thuế càng nhiều. Theo ông Thịnh đây là nguyên nhân cũng là lý do gây áp lực rất lớn cho người chịu trách nhiệm đi thu thuế.

Ông Thịnh cho biết, từ những năm 1990, việc thu thuế các doanh nghiệp lớn trên địa bàn đã trở thành nỗi sợ hãi với nhiều cán bộ ngành thuế. Có người bị mất chức, kỷ luật, thậm chí bị cả tỉnh ủy, ủy ban gây khó dễ vì động đến nguồn thu thuế của địa phương. Vì thế nhiều cán bộ thuế khi thực hiện nhiệm vụ nhưng vẫn phải e dè. Từ những lý do trên, vị chuyên gia kết luận càng doanh nghiệp lớn, tình trạng nợ đọng thuế càng nhiều, số tiền càng lớn hơn.

Khi đóng thuế không chỉ là nghĩa vụ

Từ những lý do trên, PGS. TS Định Trọng Thịnh cho rằng đầu tiên là ở cơ chế, chính sách pháp luật còn thiếu nghiêm minh, kiên quyết. Doanh nghiệp nợ đọng thuế không những không bị phạt thậm chí còn được nhân nhượng, gia hạn, cho khai thác tiếp như đại gia vàng ở Quảng Nam, các doanh nghiệp FDI hay giãn nợ, giảm thuế như các ông lớn trong lĩnh vực giải khát Habeco, Sabeco…

Vì vậy, không quá khó hiểu khi hàng loạt những đại gia nợ thuế cả trăm ngàn tỉ đồng, tình trạng kéo dài thời gian nộp, cố tình trì hoãn nhằm mục đích chiếm dụng vốn của đối tác càng lâu càng tốt vẫn đang diễn ra. Cá biệt, có những doanh nghiệp còn nợ đọng trong nhiều năm liền vẫn tồn tại “bình yên”.

Với các nước phát triển tình trạng nợ thuế, trốn thuế gần như không được phép diễn ra. Họ xem việc đóng thuế không chỉ là nghĩa vụ mà còn là quyền lợi của chính những doanh nghiệp này. Các hành vi này không nhận được bất cứ sự khoan nhượng nào từ pháp luật, ngoài việc bị xử phạt rất nặng họ còn bị cả xã hội lên án, đối tác xem thường.

Đại gia vàng nợ hàng trăm ngàn tỉ tiền thuế

Tại Pháp, hình thức bêu tên doanh nghiệp nợ thuế, trốn thuế không khác nào một bản án khai tử. Một doanh nghiệp không đóng được thuế, nghĩa là không đủ năng lực, uy tín trong làm ăn, kinh doanh. Doanh nghiệp đó không thể tồn tại khi bị đối tác tẩy chay, xã hội lên án.

Ở đây, chính các doanh nghiệp đã tự tính toán bài toán lợi ích cho chính mình. Để cân lợi ích giữa cái được và cái mất, một doanh nghiệp làm ăn chân chính không lựa chọn giải pháp trốn thuế, nợ thuế để giải quyết khó khăn trước mắt.

Tại Việt Nam, việc bêu tên doanh nghiệp nợ đọng, trốn thuế cũng được xem là đang đi đúng hướng. Bêu tên doanh nghiệp trước công luận sẽ khác hoàn toàn một địa phương ngấm ngầm ra văn bản thỏa thuận với doanh nghiệp. Nó không còn là giao dịch giữa DN với địa phương nữa mà DN phải đối diện với sự coi thường của xã hội, sự e dè, cẩn trọng của các đối tác. Buộc các doanh nghiệp không thể chơi mãi bài chây ì, nợ đọng.

Với các doanh nghiệp FDI, khai thác khoáng sản, tài nguyên phải nhìn nhận những đóng góp không nhỏ của họ trong lĩnh vực tạo công ăn việc làm, cải thiện thu nhập và đóng góp cho nguồn thu ngân sách địa phương. Nhưng khi đầu tư các doanh nghiệp này đã nhận được những chính sách ưu đãi rất lớn về thuế, đất. Vì vậy, vị chuyên gia này nói thẳng không thể lấy lý do nào để lờ đi nghĩa vụ phải thực hiện với nhà nước.

Bất kể là doanh nghiệp lớn hay nhỏ, trong nước hay nước ngoài đứng trên phương diện pháp luật đều phải thực hiện nghĩa vụ bình đẳng như nhau. Đó mới là những doanh nghiệp làm ăn chân chính, không vì tư lợi mà bỏ qua lợi ích xã hội. Ông cho rằng, các doanh nghiệp cần phải xây dựng vị thế của mình dựa trên nền tảng bền vững, không thể tính tuổi thọ của một doanh nghiệp 5-7 năm mà phải là hàng trăm năm mới đúng.

Nguyên nhân thứ hai, theo PGS.TS Đinh Trọng Thịnh cơ quan quản lý đang thiếu một “chiếc gậy công lý”, thiếu sức mạnh, nguồn lực để có thể thực thi chính sách. Ngay cả bộ phận thực hiện nhiệm vụ truy thu thuế, công cụ có nhưng cơ chế đi theo lại không đủ mạnh, gây khó khăn cho công tác truy thu thuế.

Nếu tính bình quân cán bộ thuế trên doanh nghiệp thì một cán bộ thuế đang phải phụ trách khoảng từ 140-300 doanh nghiệp vừa và nhỏ. Chưa tính các hộ kinh doanh cá thể. Tính trung bình một ngày, một cán bộ thuế phải kiểm tra tình hình thuế của hơn một doanh nghiệp. Việc này là quá sức với một cán bộ thuế.

Ông cho biết, hiện chúng ta đang thực hiện cơ chế doanh nghiệp tự khai, tự tính nhưng khi đạo đức cán bộ xuống cấp, tình trạng tham nhũng, sách nhiễu doanh nghiệp diễn ra phổ biến. Thậm chí chính cán bộ thuế lại là tác nhân tiếp tay, bày cách thức cho doanh nghiệp trốn thuế, nợ thuế, cố tình chây ì thuế làm lợi cho doanh nghiệp thì mọi chính sách cải cách đều bất khả thi.

Kinh nghiệm nước ngoài

Cho biết, giải quyết triệt để tình trạng chiếm dụng thuế, trốn thuế, nợ thuế hiện nay là vấn đề rất khó. Ngay cả các nước tiên tiến trên thế giới như Nga, Pháp, Nhật, Mỹ… cũng chưa gỡ được bài toán trốn lậu thuế, chuyển giá giữa các doanh nghiệp trong nước. Tuy nhiên, vị PGS thừa nhận tình trạng này không diễn ra phổ biến như ở Việt Nam. Đặc biệt tình trạng nợ đọng thuế hầu như không diễn ra tại các nước này.

Sở dĩ, ở Việt Nam hiện tượng này phổ biến hơn là do cơ chế có nhưng lại "vừa làm vừa sợ". Nếu xử lý mạnh tay lại sợ doanh nghiệp bị xóa sổ, địa phương mất nguồn thu, mất thành tích, hoặc bị ảnh hưởng lợi ích. Vì vậy, thay vì xử phạt nghiêm minh lại quay sang nhượng bộ, thỏa hiệp thậm chí xóa nợ, giãn nợ, giảm thuế cho các ông lớn. Trong khi nguồn thu chính hiện nay của ngân sách chính là thuế, cách thức này đã ngân sách mất đi một nguồn thu quá lớn.

Pháp cũng từng đưa ra những bài học cho Việt Nam, trong đó kiến nghị thành lập cơ quan điều tra thuế, cảnh sát thuế với đề xuất cơ chế thưởng phạt phải nặng hơn nữa nhưng Việt Nam không làm được.

Còn tại Trung Quốc, họ xem hình thức xử phạt hành chính chỉ là giải pháp giải quyết hậu quả đã xảy ra rồi. Nếu phát hiện doanh nghiệp trốn lậu thuế hình thức xử lý rất nặng. Có thể đóng cửa doanh nghiệp, tước giấy phép kinh doanh hoặc cao nhất có thể truy cứu trách nhiệm hình sự, thậm chí tử hình. Với hành vi chuyển giá sẽ phạt từ 3-30 lần tiền thuế phát hiện vi phạm.

Trong quản lý, họ áp dụng cả hệ thống ngân hàng giữ liệu. Theo đó, mọi giao dịch giá cả từng mặt hàng của doanh nghiệp cả đầu ra, đầu vào đều được quản lý chặt chẽ. Mọi hình thức trốn, nợ thuế đều khó lòng có thể xảy ra.

Tuy nhiên, tại Việt Nam vấn đề quản lý đang bị buông lỏng từ khâu đầu tới khâu cuối, vì thế vị chuyên gia mới nói tình trạng nợ đọng thuế là đương nhiên.

Cuối cùng, PGS.TS Đinh Trọng Thịnh cho rằng, cơ chế, chính sách minh bạch, kiên quyết là công cụ quyết định ngăn chặn tình trạng trốn lậu, thuế. Quản lý càng nhân nhượng, doanh nghiệp càng chây ì, nợ thuế. Vì vậy, theo vị chuyên gia đầu tiên cơ chế tự khai tự nộp phải phát huy tối đa. DN phải tự thực hiện nghiêm túc, trung thực, công khai, minh bạch. Để làm được như vậy thì phải cần tới một cơ chế thưởng phạt minh bạch, rõ ràng. Từ xử lý hành chính tới tước giấy phép kinh doanh có như vậy mới đảm bảo tính nghiêm minh.

Bên cạnh đó, cán bộ thuế cũng phải đảm bảo không phải là nhân tố gây cản trở, sách nhiễu doanh nghiệp. Nâng cao trình độ, năng lực, tính tự giác, tính kỷ luật của cán bộ thuế đi cùng với những cơ chế lương thưởng hợp lý. Có như vậy mới mong cải thiện được tình trạng nợ đọng thuế hiện nay.